‘นกกระสาปากพลั่ว’ (Shoebills) นกขนาดใหญ่ที่มีถิ่นกำเนิดในแอฟริกา ที่แม้ว่าจะมีลักษณะโดยรวมคล้ายกับนกกระทุง (Pelican) แต่ด้วยลักษณะโดยรวมของมันตอนที่โตเต็มวัยจะมีลำตัวสีเทา มีจะงอยปากที่แปลกกว่านกทั่ว ๆ ไปคือ มีจะงอยปากที่แตกต่างจากนกชนิดอื่น ๆ และมีหน้าตาที่โหดเอาการ ทำให้มันจึงได้รับฉายาว่า ‘Death Pelican’ หรือไม่ก็ขนานนามมันว่าเป็น ‘นกที่ดูน่ากลัวที่สุดในโลก’
นกกระสาปากพลั่วอาศัยอยู่ในเขตร้อนของแอฟริกาตะวันออก พบได้มากในภูมิประเทศชุ่มน้ำแถบประเทศซูดานใต้ (South Sudan) รวันดา (Rwanda) อูกันดา (Uganda) ไปจนถึงประเทศแซมเบีย (Zambia) มันเริ่มเป็นที่รู้จักมาตั้งแต่สมัยก่อนประวัติศาสตร์แล้ว หลักฐานก็คือการพบภาพเขียนนกชนิดนี้ในอารยธรรมอียิปต์โบราณ
รวมทั้งการเรียกขานนกชนิดนี้ของชาวอาหรับว่า ‘Abu Markub’ (أبو مركوب) ที่แปลว่า “ผู้มากับรองเท้า” อันเนื่องมาจากจะงอยปากที่หนา กว้าง งุ้มตรงปลาย มีลักษณะที่ดูคล้ายรองเท้า (Shoe) นั่นเอง จนกระทั่งมีการบันทึกถึงมันเป็นครั้งแรกในปี 1840 เนื่องจากการมีการนำหนังและจับนกที่มีชีวิตส่งไปขายที่ยุโรป พอเข้าช่วงศตวรรษที่ 19 จึงได้มีการทำอนุกรมวิธาน (จำแนกสายพันธ์ุ) เป็นครั้งแรก
นกกระสาปากพลั่วมีน้ำหนักเฉลี่ยประมาณ 4-7 กิโลกรัม แต่ขนาดของมันเมื่อโตเต็มที่นั้นจะมีความสูงได้ถึงประมาณ 115-150 เซนติเมตร ซึ่งเรียกได้ว่าใกล้เคียงกับความสูงของมนุษย์ รวมทั้งเมื่อกางปีกออกเต็มที่แล้ว จะมีความยาวมากถึง 230-260 เซนติเมตร หรือยาวกว่า 2 เมตรครึ่งเลยทีเดียว ทำให้แม้ว่าน้ำหนักของมันจะน้อยเมื่อเทียบกับส่วนสูง แต่มันก็เป็นนกอีกชนิดหนึ่งในโลกที่มีขนาดใหญ่มาก
• จะงอยปากรูปทรงเหมือนรองเท้า
จุดเด่นของนกกระสาปากพลั่วคงหนีไม่พ้นจะงอยปากที่ดูเหมือนรองเท้าไม้ของมัน จะงอยปากของมันมีความใหญ่มากเมื่อเทียบกับสัดส่วนร่างกาย ซึ่งมีความยาวประมาณ 24 เซนติเมตร กว้างประมาณ 20 เซนติเมตร ทำให้ปากของมันใหญ่เป็นอันดับสามรองจากนกกระสาและนกกระทุง จะงอยปากที่แข็ง หนา และมีปลายโค้งงอลงเป็นรูปตะขอ ช่วยให้มันสามารถล่าเหยื่อ และเจาะผ่านร่างของเหยื่อได้อย่างง่ายดาย
นกกระสาปากพลั่วสามารถกินได้แทบทุกอย่าง ตั้งแต่ปลาเช่น ปลาไหล ปลาปอด (Lungfish) ปลาดุก กบ ลูกสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมที่อ่อนแอ หรือแม้แต่สัตว์เลื้อยคลานอย่างตะกวด งู เต่า หรือลูกจระเข้ตัวเล็ก ๆ มันก็สามารถจับกินเป็นอาหารได้
การล่าอาหารของมันก็แปลกเช่นกัน เพราะมันจะไม่บินหรือเดิน แต่มันจะยืนนิ่ง ๆ ไม่ขยับราวกับรูปปั้น ตามแหล่งน้ำที่นิ่ง ๆ พร้อมกับจ้องเหยื่อไปพร้อมกัน มันอาจยืนนิ่งอยู่ที่เดิมได้นับชั่วโมง และเมื่อได้จังหวะ มันจะพุ่งตัวพร้อมกับใช้จะงอยงับเหยื่อจนเรียกได้ว่าแทบจะขาดเป็นสองท่อน ที่แปลกอีกอย่างก็คือ มันจะค่อย ๆ งับหัวเหยื่อให้ขาดก่อนกินเสมอ นั่นเลยทำให้มันสามารถกินเต่าทั้งกระดอง หรือกินลูกจระเข้ที่มีผิวหนังหนา ๆ ก่อนจะกลืนลงท้องอย่างรวดเร็วโดยแทบจะไม่ต้องฉีกเนื้อเป็นชิ้นเล็ก ๆ
• เสียงร้องรัวคล้ายปืนกล
อีกความน่ามหัศจรรย์ของนกกระสาปากพลั่วคือ เสียงร้องของมันที่เป็นเอกลักษณ์อย่างที่หาได้ยากจากนกชนิดอื่น เพราะเสียงร้องของมันเป็นเสียงร้องถี่ ๆ ที่น่าสะพรึงที่ดังคล้ายกับเสียงรัวปืนกล ที่เกิดจากการสั่นกระพือที่ปากและคอ เพื่อใช้สำหรับดึงดูดในการหาคู่ในฤดูผสมพันธ์ุ และขับไล่นกตัวอื่น รวมถึงสัตว์ต่าง ๆ ที่จะเข้ามารุกราน เนื่องจากว่ามันเป็นนกที่หวงอาณาเขตเป็นอย่างมาก มันจะส่งเสียงร้องขับไล่นกที่เข้ามายังอาณาเขตของมันทุกตัว ไม่เว้นแม้แต่คู่ของมันเอง
• วิถีชีวิตอันสันโดษ
นกกระสาปากพลั่วเป็นนกที่ขึ้นชื่อว่าอยู่อย่างสันโดษ อยู่กับที่ และไม่ค่อยอพยพย้ายถิ่นไปไหนไกล ๆ มันมักจะอยู่เพียงตัวเดียวโดยใช้วัสดุจากพืชทำรังในแถบหนองบึง ผสมพันธุ์ปีละเพียงไม่กี่ครั้ง และแม้ว่าจะตัวผู้และตัวเมียจะจับคู่กันแล้ว แต่พวกมันจะออกล่าเหยื่อและกินอาหารแยกกัน โดยไม่ค่อยออกบินร่วมกันมากนัก
ผู้เชี่ยวชาญเชื่อว่า เป็นเพราะฤดูผสมพันธุ์ของพวกมันเกิดขึ้นในช่วงฤดูแล้ง ลุ่มน้ำมีน้ำและอาหารไม่เพียงพอ การแยกกันอยู่ แยกกันเลี้ยงลูกนกจึงทำให้มีความเสี่ยงน้อยลงที่จะถูกล่าจากนักล่า เช่นจระเข้โตเต็มวัย หรือมนุษย์ เมื่อผสมพันธุ์แล้ว พ่อแม่นกจะอยู่แยกจากกัน และมักไม่ค่อยกลับมาเจอกันอีก แม้ฤดูผสมพันธ์ุจะสิ้นสุดไปแล้ว
นกสามารถวางไข่ได้ 1-3 ฟองต่อครั้ง และจะใช้เวลา 140 วันในการฟัก ในระหว่างนี้ พ่อแม่นกจะใช้ปากวิดน้ำราดบนรังเพื่อรักษาความเย็นให้กับไข่ ลูกนกที่ออกมาจะมีสีออกน้ำตาลกว่าตัวเต็มวัยที่มีสีออกเทา ๆ แต่น่าเศร้าตรงที่ ลูกนกที่แข็งแรงที่สุดเท่านั้นที่จะได้อยู่กับแม่จนถึงอายุ 2-3 เดือน ก่อนที่จะออกไปใช้ชีวิตตามลำพัง ส่วนลูกนกตัวอื่น ๆ จะถูกขับออกจากรัง
อายุเฉลี่ยของนกกระสาปากพลั่วก็จัดได้ว่ายืนยาวมาก ๆ เมื่อเทียบกับนกชนิดอื่น ๆ นั่นก็คือมันจะมีอายุเฉลี่ยอยู่ที่ประมาณ 35 ปี หรืออาจนานกว่านั้น เนื่องจากมันเป็นสัตว์ที่อยู่สันโดษ และมีผู้ล่าเพียงไม่กี่ชนิดเท่านั้นที่จะล่ามัน แต่เห็นว่าหน้าดุแบบนี้ แต่มันก็มีความน่ารักมุ้งมิ้งอยู่เหมือนกัน เพราะมันจะก้มหัวและส่ายหน้าให้ หากมีใครไปทำท่าก้มหัวส่ายหน้าต่อหน้ามัน
• ชะตากรรมของนกกระสาปากพลั่ว จากนกสะสม นกอาถรรพ์ จนถึงนกใกล้สูญพันธ์ุ
แต่แม้ว่านกกระสาปากพลั่วจะเป็นนกที่มีผู้ล่ามันอยู่ไม่มาก แต่นกกระสาปากพลั่วเองก็ถือได้ว่าเป็นสัตว์หายากที่ใกล้สูญพันธ์ุ เนื่องจากแหล่งที่อยู่อาศัยของมันถูกทำลาย และมักถูกล่าโดยมนุษย์ แม้ว่านกชนิดนี้จะเป็นนกหายากที่นักดูนกชื่นชอบที่จะสังเกตและตามหามันให้พบ
แต่ความน่ากลัวและน่าเกรงขามของมันทำให้ในหลาย ๆ วัฒนธรรมในแอฟริกาเชื่อว่ามันเป็นนกอาถรรพ์ที่นำโชคร้ายมาสู่แผ่นดินมาตั้งแต่โบราณ บางส่วนเชื่อว่าเป็นสัตว์ประหลาดนกยักษ์ที่คอยโจมตีใส่มนุษย์ที่อาศัยอยู่ในบึงน้ำในพื้นที่แอฟริกากลาง และความหายากของมันก็ทำให้เป็นสัตว์คุ้มครองที่ถูกล่าเอาไปขายให้กับนักสะสมนกแถบเอเชียตะวันออกกลาง มีรายงานว่านกบางตัวอาจมีราคาสูงถึง 300,000 บาท (10,000 เหรียญดอลลาร์สหรัฐ) เลยทีเดียว
นั่นจึงทำให้นกกระสาปากพลั่วเป็นนกที่ถูกจัดอยู่ในบัญชีแดงของ ‘International Union for Conservation of Nature’s (IUCN)’ ให้เป็น “สิ่งมีชีวิตที่มีความเสี่ยงต่อการสูญพันธุ์” (Red List of Threatened Species) คาดว่าในปัจจุบันมีนกกระสาปากพลั่วที่อาศัยอยู่ตามธรรมชาติเหลือเพียง 3,300 ถึง 5,300 ตัวในโลกเท่านั้น
อ้างอิง | อ้างอิง | อ้างอิง | อ้างอิง | อ้างอิง
พิสูจน์อักษร : สุชยา เกษจำรัส