จี๊ดขึ้นสมองหลังกินของเย็น (Brain freeze/Cold neuralgia) ไม่ว่าจะเป็นน้ำเย็น น้ำแข็ง โดยเฉพาะน้ำปั่นและไอศกรีม อาการจี๊ดขึ้นสมองดูเหมือนเป็นอาการที่ดูขำ ๆ แต่ก็ทรมานมากเลยทีเดียว โดยลักษณะของอาการนี้จะเป็นอาการปวดจี๊ดแบบเฉียบพลันคล้ายมีของแหลมทิ่มอยู่ในสมองเรา
อาการจี๊ดขึ้นสมองจะอยู่นานเวลาหลายวินาทีไปจนถึงหลายนาที โดยเฉลี่ยแล้วจะไม่เกิน 5 นาที (แค่ไม่ถึง 10 วินาทีก็ทรมานแล้ว) และจะเกิดได้ง่ายขึ้น เมื่อคุณกินหรือดื่มของเย็นในปริมาณมากและเร็วเกินไป ยิ่งการกินไอศกรีมหรือดื่มน้ำเย็นท่ามกลางอากาศที่ร้อนอบอ้าวจะเพิ่มความเสี่ยงของอาการนี้ได้มากยิ่งขึ้น
Hack for Health จะพาไปหาเหตุผลว่าทำไมกินของเย็นทีไรต้องปวดจี๊ดขึ้นสมองทุกที และที่สำคัญเรามีวิธีแก้มาฝากด้วย
Fun fact: อาการจี๊ดขึ้นสมองหลังกินของเย็นมีอีกชื่อเฉพาะทางการแพทย์ที่อ่านได้ง่าย ๆ และสั้น ๆ ว่า Sphenopalatine Ganglioneuralgia (สะ-ฟี-โน-พา-เล-ไทน์-แกง-เกลีย-นิว-รัล-เจีย)
ทำไมต้องจี๊ดขึ้นสมองหลังกินของเย็น
ปัจจุบันมีหลายทฤษฎีที่อธิบายว่าทำไมอาการนี้ต้องเกิดขึ้นหลังกินของเย็น ซึ่งมีอยู่ทฤษฎีหนึ่งที่เชื่อว่ามีความเป็นไปได้มากที่สุด ซึ่งเป็นทฤษฎีที่บอกว่าอาการนี้เป็นผลมาจากกลไกเอาตัวรอดของมนุษย์
ทฤษฎีนี้อธิบายไว้ว่า บริเวณเพดานปากของคนเรามีเส้นเลือดฝอยจำนวนมาก เมื่อความเย็นจากอาหารหรือเครื่องดื่มที่สัมผัสกับเพดานปาก เส้นเลือดฝอยบริเวณนั้นจะหดและคลายตัวอย่างรวดเร็วเพื่อนำเลือดไปเลี้ยงสมองตามกลไกธรรมชาติ พอเลือดจากเพดานปากที่วิ่งไปเลี้ยงสมองจะไปกระตุ้นเส้นประสาทใบหน้า (Trigeminal nerve) ที่กระจายอยู่ทั่วกึ่งกลางใบหน้าและตรงกับหน้าผากเลยทำให้เราปวดจี๊ดขึ้นสมองนั่นเอง
ซึ่งการหดตัวอย่างรวดเร็วของเส้นเลือดฝอยและหลอดเลือดอื่น ๆ เป็นผลมาจากสัญชาติการเอาตัวรอดของมนุษย์เพื่อใช้ในการรักษาอุณหภูมิภายในร่างกาย หากลองสังเกตดูเราจะเห็นว่าเมื่อร่างกายเราสัมผัสกับความหนาวเย็น นิ้วมือ นิ้วเท้า จมูก และหูจะเย็นหรือชาก่อนอวัยวะส่วนอื่น
เพราะว่าหลอดเลือดบริเวณอวัยวะดังกล่าวจะหดเล็กลงโดยอัตโนมัติเพื่อลำเลียงเลือดไปเลี้ยงหัวใจและสมองที่เป็นอวัยวะสำคัญมากขึ้นนั่นเอง อารมณ์ประมาณว่าต่อให้เลือดไม่เดินไปที่มือแล้วก็ยังมีชีวิตต่อได้ เพราะสมองและหัวใจยังทำงานได้อยู่
ซึ่งในทางจิตวิทยา ทุกการเจ็บปวดที่เกิดขึ้นจะทำให้สมองเรียนรู้ว่าสิ่งนั้นเป็นภัยต่อร่างกายและเป็นที่มาของความรู้สึกเข็ด เมื่อคุณต้องเผชิญความเจ็บปวดหรือความผิดพลาดนั่นเอง ครั้งต่อไปคุณเลยที่จะเลี่ยงการทำแบบเดิมหรือทำอย่างระมัดระวังมากยิ่งขึ้นเพื่อป้องกันผลกระทบที่รุนแรง
คนเป็นไมเกรนเสี่ยงอาการจี๊ดขึ้นสมองหลังกินของเย็นได้มากกว่า
เคยมีการศึกษาที่เปรียบเทียบอาการจี๊ดขึ้นสมองหลังกินของเย็นในคนที่เป็นไมเกรนและคนที่ไม่เคยมีอาการปวดหัวไมเกรนเลยพบว่า คนที่เป็นไมเกรนเสี่ยงต่ออาการดังกล่าวมากถึง 2 เท่าของคนทั่วไป โดยในปัจจุบันยังมีการศึกษากลไกของอาการจี๊ดขึ้นสมองกับความสัมพันธ์ของอาการปวดหัวแบบต่าง ๆ ว่าอาจเป็นผลมาจากการไหลเวียนเลือด ซึ่งจะช่วยพัฒนาการรักษาอาการปวดหัวได้มีประสิทธิภาพมากขึ้น
อย่างไรก็ตาม การที่คุณกินของเย็นแล้วจี๊ดขึ้นสมองไม่ได้แปลว่าคุณเป็นไมเกรน แค่ 2 อย่างนี้มีความสัมพันธ์กันเฉย ๆ หรือคุณอาจแค่กินของเย็นจัดในปริมาณมากและเร็วเกินไป สำหรับวิธีการแก้นั้นง่ายมากแค่ 1) หยุดกินหรือดื่มของเย็น 2) ใช้ลิ้นดุนไปที่เพดานปาก และ 3) ดื่มน้ำอุ่นหรือน้ำอุณหภูมิห้องเพื่อลดอุณหภูมิในบริเวณนั้น
เพียงเท่านี้ก็จะช่วยให้คุณหายทรมานจากอาการจี๊ดขึ้นสมองหลังกินของเย็นได้เร็วขึ้น ส่วนใครที่ชอบกินของเย็นแล้วมีอาการนี้บ่อยกว่าคนอื่น ไม่ต้องกังวลไป เพราะไม่ใช่อาการร้ายแรงหรือเป็นอันตราย
พิสูจน์อักษร : สุชยา เกษจำรัส