Highly Sensitive Person (HSP) เรียกแบบทางการในภาษาไทยว่าบุคลิกภาพแบบละเอียดอ่อนสูง ซึ่งการเป็นคนอ่อนไหวง่าย ไวต่อความรู้สึก และสิ่งรอบข้าง ไม่ว่าจะแสง สี เสียง ดูเป็นสิ่งที่น่าจะรบกวนการใช้ชีวิตไม่น้อย และยังส่งผลเสียต่อสุขภาพด้วย แต่ความรู้สึกอ่อนไหวต่อสิ่งต่าง ๆ รอบตัวไม่ใช่แค่นิสัย แต่จัดว่าเป็นบุคลิกอย่างหนึ่งที่มีที่มาที่ไป และคำอธิบายทางวิทยาศาสตร์
คนที่มีบุคลิกอ่อนไหวง่าย สามารถถูกกระตุ้นจากปัจจัยภายนอกได้ง่ายกว่าคนทั่วไป การดูภาพยนตร์ที่มีฉากเศร้าเพียงเล็กน้อยอาจทำคนมีบุคลิกภาพนี้ต้องเสียน้ำตา หรือคำพูดหยอกที่ไม่จริงจังอาจทำให้คนกลุ่มนี้คิดมากไปเกินกว่าที่ควรจะเป็น แต่ในขณะเดียวกันคนกลุ่มก็มีมุมมองความเข้าใจต่อโลกใบนี้ที่น่าสนใจด้วยเช่นเดียวกัน
และบุคลิกที่อ่อนไหวง่าย และเฉพาะเจาะจง การทำความเข้าใจในตัวเอง การรับมือ และการเรียนรู้ที่จะอยู่กับสิ่งนี้ให้ได้ถือว่าเป็นเรื่องสำคัญมากเลยทีเดียว
เข้าใจลักษณะ Highly Sensitive Person
จากการสำรวจพบว่าสัดส่วนของคนที่มีบุคลิกภาพแบบละเอียดอ่อนสูงในสังคมอาจมีราว 15–20 เปอร์เซ็นต์ของประชากร ซึ่งถือว่าไม่น้อย และคนดังระดับโลกหลายคนก็มีบุคลิกลักษณะนี้ เช่น นิโคล คิดแมน, สการ์เล็ต โจแฮนสัน, เอลตัน จอห์น, เจ้าหญิงไดอานา, อัลเบิร์ต ไอน์สไตน์, อับราฮัม ลินคอล์น และโมซาร์ต
สาเหตุที่คนมีบุคลิกภาพแบบละเอียดอ่อนสูงไม่ได้เป็นความผิดปกติทางสมอง หรือจิตใจแต่อย่างใด แต่เป็นผลมาจากระบบประมวลผลประสาทสัมผัสความอ่อนไหว (Sensory Processing Sensitivity) ที่ทำงานมากกว่าปกติ โดยปกติระบบนี้จะทำหน้าที่ประมวลสัมผัสต่าง ๆ ของร่างกายที่ร่างกายได้รับ
ผู้เชี่ยวชาญเชื่อกันว่าเป็นผลมาจากพันธุกรรมที่ทำให้ร่างกายตอบสนองต่อสัมผัสภายนอกมากเกินไป และยังมีทฤษฎีที่บอกว่าสภาพแวดล้อมในการเลี้ยงดู และเติบโตที่ทำให้เกิดความเครียดก็ส่งผลด้วยเช่นเดียวกัน
การเป็น Highly Sensitive Person อาจทำให้ได้รับผลกระทบทางจิตใจได้มากกว่าคนกลุ่มอื่น และอาจเกิดปัญหาด้านความสัมพันธ์ในทุกรูปแบบ เพราะสิ่งต่าง ๆ ในชีวิตประวันของคนอื่นอาจเป็นเรื่องที่อ่อนไหวสำหรับคนกลุ่มนี้ แต่ถึงอย่างนั้น บุคลิกดังกล่าวก็ไม่ได้มีแค่ข้อด้อย ด้วยความไวต่อสิ่งรอบตัวมากเป็นพิเศษ ทำให้คนกลุ่มนี้สามารถเข้าใจ หรือสัมผัสสิ่งต่าง ๆ ได้อย่างลึกซึ้งมากยิ่งขึ้นด้วยเช่นเดียวกัน
สำหรับใครที่พอรู้ประวัติของอัลเบิร์ต ไอน์สไตน์ นักวิทยาศาสตร์ระดับโลกอาจพอรู้ว่าในวัยเด็กเขาชื่นชอบการเล่นคนเดียว และไม่ประสบความสำเร็จกับการเรียนในชั้นเรียนมากเท่าไหร่ และมีปัญหาด้านการพูดคุย และสื่อสารกับคนอื่นด้วย แต่ถึงอย่างนั้นเขาก็เป็นคนที่มีความอ่อนไหวด้านอารมณ์ และเป็นนักคิดที่มีความลึกซึ้ง และจินตนาการที่สร้างคุณูปการให้กับโลกใบนี้
Highly Sensitive Person ไม่ได้ขี้อาย ไม่ได้เป็นอินโทรเวิร์ต ไม่ได้เป็นโรค
ขี้อาย อินโทรเวิร์ต และเป็นโรค คือ สิ่งที่หลายคนอาจเข้าใจผิดเกี่ยวกับคนที่มีบุคลิกอ่อนไหว ซึ่งจริง ๆ แล้วที่คนกลุ่มนี้ไม่ได้เป็นแบบนั้นเลย อย่างที่ได้บอกไปว่า HSP เป็นบุคลิกรูปแบบหนึ่งที่ไม่ใช่โรค และไม่ต้องการการรักษา
อย่างถัดมาคนที่มีบุคลิกอ่อนไหวไม่ได้เก็บตัว และไม่ต้องเป็นอินโทรเวิร์ตเสมอไป ผลสำรวจพบว่าคนที่มีบุคลิกภาพแบบละเอียดอ่อนสูง กว่า 30 เปอร์เซ็นต์เป็นเอ็กซ์โทรเวิร์ต หรือขั้วตรงข้ามกับอินโทรเวิร์ต แล้วในประเด็นเก็บตัว ส่วนใหญ่คำนี้มักถูกเอาไว้ใช้กับคนที่ไม่สุงสิงกับใคร ออกจากสังคม
ในขณะที่คนเป็น HSP หรือแม้แต่คนเป็นอินโทรเวิร์ตเองนั้นก็มีสังคมเป็นของตัวเอง และชอบอยู่คนเดียวเพื่อหลีกหนีความวุ่นวาย โดยการอยู่คนเดียวก็เป็นสภาวะที่ช่วยให้คนกลุ่มนี้ได้พักผ่อน ส่วนเรื่องขี้อายอาจไม่แปลกที่คนอื่นมองเช่นนั้น เพราะคนกลุ่มนี้มักเลี่ยงสถานการณ์ที่ทำให้ตัวเองรู้สึกอึดอัด บางครั้งจึงอาจทำให้ดูเหมือนขี้อายเท่านั้นเอง
สัญญาณของ Highly Sensitive Person
เอียน แอรอน (Elaine Aron) นักจิตวิทยาได้สร้างแบบประเมินที่เรียกว่า Highly Sensitive Person Scales เอาไว้ ซึ่งในแบบประเมินนี้จะมีคำถามต่าง ๆ ให้คุณติ๊ก และนำไปประมวลผลเป็นคะแนนเพื่อประเมินระดับความอ่อนไหว โดยตัวอย่างของคำถามที่เป็นสัญญาณของบุคลิกภาพแบบละเอียดอ่อนสูง เช่น
- ไม่สามารถหยุดความคิด หรือความรู้สึกที่รุนแรงได้
- รู้สึกไวต่ออารมณ์ของคนรอบข้าง (ถ้าเขาเศร้า เรามักจะรู้สึกเศร้าตาม)
- รู้สึกไวต่อความเจ็บปวดอย่างมาก
- ไวต่อคาเฟอีน
- ไม่ชอบที่เสียงดัง
- ตกใจง่าย
- ไม่ชอบการถูกให้ทำอะไรหลายอย่างพร้อมกัน
- เลือกกี่จะไม่ดูหนัง หรือสื่อที่มีความรุนแรง
- ชื่นชอบกลิ่น รสชาติ งานศิลปะที่มีความเรียบง่าย และละเอียดลออ
- มักถูกบอกว่าเป็นคนขี้อาย หรือเป็นคนอ่อนไหวอยู่เสมอ
โดยหากได้มากกว่า 14 ข้อจาก 27 ข้อแสดงว่าคนนั้นเป็นคนที่มีบุคลิกแบบ Highly Sensitive Person ซึ่งการพบเจอกับปัจจัยภายนอกสามารถสร้างผลกระทบทางจิตใจทำให้เกิดความเครียด และวิตกกังวลได้มาก และหากไม่ได้รับมืออย่างถูกต้องอาจเพิ่มความเสี่ยงของภาวะทางอารมณ์เพิ่มขึ้นด้วย
รับมืออย่างไรเมื่อเป็น Highly Sensitive Person?
อย่างแรกสุด คือ การทำความเข้าใจ และยอมรับในความแตกต่างของบุคลิกแบบ Highly Sensitive Person และมองว่าบุคลิกนี้เป็นเพียงอีกหนึ่งรูปแบบของบุคลิกของสังคมมนุษย์ที่ประกอบไปด้วยความหลากหลาย และปรับมายด์เซตว่าสิ่งนี้ไม่ใช่ข้อเสีย หรือจุดด้อย เพราะบุคลิกแต่ละแบบนั้นมีข้อดีข้อเสียในตัวของมันเองแตกต่างกันไป
การทำความเข้าใจจะช่วยให้คุณสามารถจำกัดสิ่งเร้ารอบตัวได้ในระดับหนึ่ง ซึ่งจะช่วยป้องกันคุณจากความรู้สึกที่ถาโถมจากการมีบุคลิกภาพแบบละเอียดอ่อนสูง ขณะเดียวกันคุณสามารถหยิบจุดแข็ง อย่างการเอาใจใส่ ความละเอียดรอบคอบ ความเข้าใจในสิ่งต่าง ๆ อย่างลึกซึ้งมาปรับใช้กับงาน และการใช้ชีวิตได้
ส่วนปัจจัยภายนอกที่ควบคุมไม่ได้ให้คุณมองว่าสิ่งเหล่านั้นเป็นชาเลนจ์ที่เกิดขึ้นได้ทุกเมื่อ และเมื่อพบกับสิ่งเหล่านั้นให้หาวิธีรับมือครั้งต่อไปให้มีประสิทธิภาพมากขึ้น ซึ่งช่วยเพิ่มภูมิต้านทานด้านจิตใจและอารมณ์ เกิดการคิดอย่างเป็นระบบ และมีสติมากขึ้นเมื่อต้องเจอสถานการณ์ที่ไม่คาดคิด
ปัญหาความสัมพันธ์ แก้ได้ด้วยการสื่อสาร
สำหรับเรื่องความสัมพันธ์ และสังคมที่ดูเหมือนจะเป็นประเด็นสำหรับคนที่มีบุคลิกเป็นคนอ่อนไหวอาจต้องลองหา หรือศึกษาเรื่องการสื่อสารกับคนรอบตัวให้มากขึ้น และมีประสิทธิภาพมากขึ้นเพื่อสร้างความเข้าใจกับลักษณะเฉพาะของคุณเอง
แต่ในขณะเดียวกัน อย่าคาดหวังว่าทุกคนจะปฏิบัติกับเราเป็นพิเศษ คุณก็ต้องทำความเข้าใจธรรมชาติของสังคม และมนุษย์คนอื่นที่มีความแตกต่างหลากหลายทางความคิด และทัศนคติด้วยเช่นเดียวกัน
ดูแลสุขภาพทั้งกาย และใจเสมอ
อีกหนึ่งเรื่องที่สำคัญ และขาดไม่ได้สำหรับคนที่เป็น Highly Sensitive Person คือ การดูแลสุขภาพ ทั้งสุขภาพกาย และสุขภาพจิต เพราะร่างกาย และสมองนั้นเชื่อมต่อกันมากกว่าที่คิด วิธีการดูแลสุขภาพก็เป็นเรื่องพื้นฐานที่ทุกคนคุ้นเคยกัน ตั้งแต่การเลือกกินอาหารที่มีประโยชน์ ออกกำลังกายเป็นประจำ การพักผ่อนให้เพียงพอ การทำกิจกรรมเพื่อลดความเครียด และเลี่ยงสถานการณ์ที่ทำให้ตัวคุณเองต้องพบเจอกับความรู้สึกทางลบ
นอกจากนี้ ควรลองหาเวลาฝึกเรื่องสมาธิ และเทคนิคในการผ่อนคลายจิตใจ อย่างการฝึกหายใจ การเล่นโยคะ การวาดภาพ การให้เวลากับตัวเอง หรือวิธีอื่น ๆ ที่จะช่วยให้คุณรับมือกับการถูกรบกวนด้วยปัจจัยภายนอกมากขึ้น
กล่าวโดยสรุป คือ Highly Sensitive Person เป็นบุคลิกรูปแบบหนึ่งของมนุษย์ที่พบได้ทั่วไป โดยจะอ่อนไหวต่อความรู้สึก และสภาพแวดล้อมทั้งทางกายภาพ และทางจิตใจมากกว่าคนบุคลิกอื่น และมีลักษณะบางอย่างที่โดดเด่นมากกว่าคนทั่วไป อย่างการตีความสิ่งต่าง ๆ ได้อย่างลึกซึ้ง และความละเอียดอ่อน ซึ่งบุคลิกแบบนี้ก็ไม่ใช่ความแปลกแยกแต่อย่างใด เป็นเพียงบุคลิกที่แตกต่างรูปแบบหนึ่งเช่นเดียวกับบุคลิกแบบอื่น ๆ ที่มีอยู่ในสังคม การทำความเข้าใจ และเคารพในความแตกต่างของกันและกันจึงเป็นสิ่งที่ไม่ว่าคนนั้นจะมีบุคลิกแบบไหนนั้นพึงมีในสังคม
พิสูจน์อักษร : สุชยา เกษจำรัส